زمین آبادزمین آباد از اقسام زمین است. ۱ - معنای اصطلاحی زمین آبادزمینى است که هنگام استیلاى مسلمانان بر آن، آباد باشد. ۲ - کاربرد زمین آباد در فقهاز احکام آن در باب خمس و احیاء موات سخن گفته‌اند. ۳ - اقسام زمین و احکام آنزمینهایى که مسلمانان بر آن تسلط یافته‌اند، یا موات اند و یا آباد. نوع دوم یا آبادانى آن طبیعى (بالإصاله) و دست انسان در آبادانى آن نقشى نداشته است، مانند جنگلها و یا عرَضى که به دست انسانها آباد شده و پیش از آن موات بوده است. قسم نخست از زمین آباد، جزء انفال و ملک امام علیه السّلام است؛ [۲]
منیة الطالب ج۲، ص۲۶۷-۲۶۹.
[۴]
کتاب البیع (امام خمینى) ج۳، ص۴۲-۴۵.
لیکن برخى در انفال بودن آن اشکال کرده‌اند.برخى نیز گفته‌اند: اقوى آن است که این قسم جزو انفال نیست؛ بلکه از مباحات اصلى به شمار مى‌رود. [۶]
حاشیة المظفر على المکاسب (القسم الأول) ص۱۶۷-۱۶۸.
آیا این قسم از زمین با حیازت و استیلا بر آن با سنگ چینى، کشاورزی و مانند آن قابل تملک است یا نه؟ بر اساس دیدگاهى که این قسم زمین را از مباحات اصلى مى‌داند، نه انفال، شکى در حصول ملکیت با حیازت نیست؛ لیکن بنابر اینکه از انفال باشد، مسئله اختلافی است. [۸]
منیة الطالب ج۲، ص۲۶۹.
[۱۰]
اقتصادنا ص۴۴۸.
قسم دوم از زمین آباد، چنانچه با قهر و غلبه لشکریان اسلام بر سپاهیان کفر به دست آمده باشد، در صورتى که جنگ با اذن امام علیه السّلام صورت گرفته باشد، از آنِ مسلمانان است ؛ اما اگر بدون قهر و غلبه به دست آمده باشد، مانند اینکه مالکان آن، زمین را رها کرده و یا با میل و رغبت، آن را تسلیم سپاهیان اسلام کرده باشند، از انفال و ملک امام علیه السّلام است. [۱۱]
الأنوار اللوامع ج۱۱،۱۳۵-۱۳۶.
البته در صورتى که امام علیه السّلام با آنان این گونه صلح کند که زمین در ازاى پرداخت جزیه در ملک صاحبانش باقى بماند یا صاحبان زمین، اسلام اختیار کنند، زمین در ملک آنان باقى مى‌ماند. [۱۲]
الأنوار اللوامع ج۱۱، ص۱۴۰-۱۴۱.
۳.۱ - خمس معدن در زمین آباداگر معدن در زمین «مفتوح عنوةً» باشد پس اگر زمینی باشد که هنگام فتح مسلمین، آن زمین آباد بوده - که مال مسلمین می‌باشد - و یکی از مسلمان‌ها از چنین زمینی استخراج نموده مالک آن می‌شود و خمس بر او واجب است، اگر با اذن والی مسلمین باشد وگرنه محل اشکال است. چنان که اگر غیر مسلمین آن را استخراج کنند در مالک شدن آنان اشکال است. [۱۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۷۱، کتاب الخمس، القول فیما یجب فیه الخمس، مسالة۱، هران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۳.۲ - حکم زمین موات اصلی حریم زمین آباداگر زمین موات بالاصل، حریم زمین آباد مملوکی باشد احیای آن برای غیر مالک آن جایز نمی‌باشد و اگر آن را احیا کند مالک آن نمی‌شود. و توضیح آن این است: کسی که مواتی را برای احداث چیزی از قبیل خانه یا باغ یا مزرعه یا غیر آن‌ها احیا می‌کند، این چیزی را که احداث کرده مقداری از زمین موات که نزدیک این چیز حادث است تا حدّ و‌اندازه‌ای که جهت استفاده کامل از آن، محتاج به آن است و عادتاً به مصالح آن تعلق دارد، تابع آن چیز حادث قرار می‌گیرد و این مقدار تابع، حریم آن متبوع نامیده می‌شود. و مقدار حریم در زیادی و کمی به اختلاف صاحب حریم است و آن به‌خاطر آن است که مصالح و حریم چیزهایی که به حریم نیاز دارند، متفاوت می‌باشند؛ پس حریمی که خانه به آن نیازمند است به‌حسب عادت غیر آن است که مثلاً چاه و نهر به آن احتیاج دارد؛ و همین‌طور در بقیه چیزها. بلکه به اختلاف بلاد و نیز به اختلاف عادت‌ها، مختلف می‌شود. بنابراین اگر شخصی بخواهد اطراف چیزی را که دارای حریم است احیا کند، برایش جایز نیست که مقدار حریم را بدون اذن مالک و رضایت او احیا کند و اگر آن را احیا کرد مالکش نمی‌شود و غاصب می‌باشد. [۱۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۱۴، کتاب احیاء الموات و المشترکات، القول فی احیاء الموات، مسالة۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۴ - پانویس
۵ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۴، ص۲۷۴-۲۷۵. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |